معامله فضولی: کشف نوعی از معاملات حقوقی بدون اجازه

فضولی چیست؟

در پاسخ به این سوال که معامله و عقد فضولی چیست؟! می‌توان گفت که معامله فضولی به عملی اطلاق می‌شود که در آن شخصی بدون داشتن مالکیت یا اجازه از مالک، اقدام به انجام یک عمل حقوقی نسبت به مال می‌کند. آثار این نوع معامله با توجه به قبول یا رد مالک متفاوت است که در ادامه مقاله به بررسی آثار معامله فضولی و تنفیذ یا رد آن توسط مالک خواهیم پرداخت.

برای درک بهتر معامله فضولی بدوا باید بدانیم اصل کیست و پاسخ به پرسش اینکه چه کسانی اصیل نیستند؟

اصیل: شخص طرف قراردادی است که معامله برای او واقع می شود، و آثار معامله( تعهدات و حقوق ناشی از آن) متعلق به شخص اصیل می باشد.

اشخاصی که اصیل نیستند:

• قائم مقام: طرف عقد نمی باشد اما در حکم طرف عقد است ، به معنای خاص کلمه می توان گفت جانشین در معاملات است
• قائم مقام عام: برای مثال ورثه می باشند که در کلیه امور جانشین متوفی می باشند
• قائم مقام خاص:منتقل الیه (برای مثال قانون بیمه اجباری)
• نماینده: نماینده شامل 3 قسم می شود
• نماینده قانونی: ولی قهری
• نماینده قضایی:امین قضایی
• نماینده قرار دادی: وکیل

فضولی: در یک مفهوم عام معامله فضولی ، معامله ی است که در آن شخص سمت معامله ندارد فلذا اقدام او بر حسب قانون فضولی محسوب می شود.

طبق قانون، هر فردی که مالک مالی باشد، می‌تواند هرگونه تصرف قانونی در آن مال داشته باشد. این امر نتیجه مستقیم مفهوم مالکیت است و مالک مجاز است با مال خود هر نوع معامله قانونی انجام دهد. برای مثال، مالک یک خانه می‌تواند آن را بفروشد، اجاره دهد، هبه کند و غیره  همچنین، مالک می‌تواند به اشخاصی برای دخالت در امور مربوط به ملکش وکالت دهد یا آن‌ها را نماینده خود تعیین کند. این افراد با داشتن اجازه از مالک، می‌توانند به امور مربوط به مال بپردازند. اما اگر فردی غیر از مالک که از طرف او اجازه ندارد، در اموال مالک دخالت کند، این فرد فضول محسوب می‌شود و معامله انجام شده معامله فضولی نامیده می‌شود. به علت اهمیت آثار و جزئیات این نوع معامله، اطلاع از آن ضروری است.

معامله فضولی چه نوع معامله ایی است؟

معامله فضولی به این معنا است که شخصی که مالک مال نیست یا از طرف مالک اجازه ندارد، اقدام به انجام عمل حقوقی نسبت به مال می‌کند. این عمل حقوقی در حوزه اختیارات مالک قرار دارد و فضول بدون اجازه آن را انجام می‌دهد. برای مثال، انتقال سند بعد از فوت موکل توسط وکیل.

در تعریف دیگر، این معامله یکی از انواع معاملات است که در آن، کلیه شرایط و ضوابط عقد برقرار است به جز اینکه فروشنده مالک مال نیست و اجازه فروش از جانب مالک را ندارد.

آثار معامله فضولی چیست؟

معامله فضولی یک معامله غیرنافذ است؛ یعنی از نظر حقوقی نیاز به تأیید و تنفیذ دارد تا معتبر شود. سرنوشت این معامله توسط مالک مال تعیین می‌شود. در این شرایط دو حالت ممکن است:

ماده 247 قانون مدنی:

معامله به مال غیر جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت نافذ نیست ولو اینکه صاحب مال باطناً راضی باشد ولی اگر مالک یا قائم‌مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه نمود در این صورت معامله صحیح و نافذ میشود.

پذیرش معامله:

اگر مالک معامله را بپذیرد،  از لحظه پذیرش، قرارداد بین مالک وخریدا معتبر خواهد بود و هر دو طرف باید به تعهدات قراردادی خود عمل کنند. پذیرش مالک می‌تواند صریح یا ضمنی باشد.

صریح: به صورت علنی پذیرش خود را اعلام کند.

ضمنی:با ایما و اشاره منظور خود را اعلم می کند،مثال:ثمن را از خریدار مطالبه کند.

رد معامله:

اگر مالک معامله فضولی را رد کند، به آثار آن نسبت به خودش پایان می‌دهد.

تنفیذ نباید مسبوقبه رد باشد:

به منظور آنکه اگر قبلا مالک  معامله را رد کرد دیگر تنفیذ معنای پیدا نمی کند

رد نباید مسبوق به تنفیذ باشد:

اگر قبلا مالک معامله را تنفیذ کرد مجدد نمی تواند آن را رد کند.

آیا در معامله فضولی فوریت رد و یا تنفیذ شرط است؟

خیر فوریت شرط نیست.

مگر آنکه تاخیر به وجود آمده موجب تعذر خریدار گردد که در این صورت حق مراجعه به دادگاه را خواهد داشت

اثر تنفیذ معامله از چه زمانی است؟

از زمان عقد( کاشفیت)

از زمان تنفیذ( ناقلیت)

اصل بر ناقلیت است مگر معامله غیرنافذ باشد همانند: معامله فضولی-اکراهی-اشتباه در سمت باشد

نحوه ابطال

برای ابطال آن، مالک باید به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه کرده و دادخواست ابطال معامله را ثبت کند. پس از ارجاع به دادگاه حقوقی، دادگاه می‌تواند با بررسی مدارک و شواهد، حکم به ابطال معامله دهد. آثار ابطال معامله شامل حق مالک برای استرداد عین مال، دریافت مثل یا قیمت آن و اجرت‌المثل می‌باشد.

نتیجه گیری

معامله فضولی به دلیل ورود شخص فضول به حیطه حقوق مالک بدون اجازه، نیازمند توجه و دقت ویژه‌ای در تفسیر و اجرای قوانین مربوط به آن است. آگاهی از جزئیات و آثار این نوع معامله برای جلوگیری از تبعات حقوقی و مالی ضروری است.

اگر نیاز به توضیحات بیشتری دارید یا بخشی از مقاله نیاز به اصلاح یا توضیح بیشتر دارد، لطفاً اطلاع دهید.