دادگاه صلح چیست و چه پرونده‌هایی در آن رسیدگی می‌شود؟
دادگاه صلح چیست؟
دادگاه صلح با تمرکز بر دعاوی مالی محدود تر، دعاوی خانوادگی و جرایم سبک، یکی از مهم‌ترین نهادهای قضایی برای کاهش بار دادگاه‌ها و تسریع در روند دادرسی است. این دادگاه‌ها نقشی کلیدی در بهبود کارآمدی سیستم قضایی و کاهش حجم پرونده‌های محاکم قضایی اصلی ایفا می‌کنند.
صلاحیت دادگاه صلح:
صلاحیت دادگاه صلح در موارد ذیل می باشد:
صلاحیت دادگاه صلح |
| مطالبه خسارت | مالی |
| الزام به تنظیم سند خودرو | مالی |
| الزام به تنظیم سند رسمی ملک | مالی |
| الزام به تنظیم سند رسمی امتیاز تلفن | مالی |
| الزام به تنظیم سند رسمی کشتی | مالی |
| سایر دعاوی مالی غیرمنقول | مالی |
| ابطال سهم‌الشرکه | مالی |
| ابطال صورت جلسه افزایش سرمایه | مالی |
| استرداد مال (منقول) | مالی |
| تعدیل اجاره‌بها | غیرمالی |
| خلع ید | مالی |
| مطالبه اجرت‌المثل اموال | مالی |
| مطالبه اجور معوقه | مالی |
| مطالبه سهم‌الارث | مالی |
| استرداد سند (مالی) | مالی |
| مطالبه سهم‌الشرکه | مالی |
| الزام به ایفاء تعهد (مالی) | مالی |
| مطالبه ارز خارجی | مالی |
| اعتراض به ثبت | مالی |
| اعتراض به تحدید حدود | مالی |
| اعسار از پرداخت هزینه دادرسی | غیرمالی |
| ابطال رأی داور (مالی) | مالی |
| مطالبه دیه | مالی |
| اصلاح شناسنامه | غیرمالی |
| تخلیه | غیرمالی |
| تأمین خواسته | غیرمالی |
| دستور موقت | غیرمالی |
| تأمین دلیل | غیرمالی |
| رفع مزاحمت | غیرمالی |
| رفع ممانعت از حق | غیرمالی |
| تحریر ترکه | غیرمالی |
| گواهی حصر وراثت | غیرمالی |
| اجرای صلح‌نامه (اموال منقول) | مالی |
| درخواست سازش | غیرمالی |
| سایر دعاوی مالی منقول | مالی |
| اعسار از پرداخت محکوم به | غیرمالی |
| ابطال صورتجلسه مجمع عمومی (مالی) | مالی |
| رفع تصرف عدوانی | غیرمالی |
| تسلط ید بر مال منقول | مالی |
| ابطال ثبت واقعه فوت | غیرمالی |
| ابطال مبایعه‌نامه (مالی) | مالی |
| مطالبه ما‌به‌التفاوت اجاره‌بها | مالی |
| ابطال قبض آب | مالی |
| نزع اشجار | مالی |
| اثبات مالکیت (مالی) | مالی |
| تغییر نام | غیرمالی |
| تسلیم مبیع (تحویل مورد معامله) (مالی غیرمنقول) | مالی |
| الزام به اخذ پایان کار | غیرمالی |
| اخذ به شفعه | مالی |
| اثبات حق انتفاع | مالی |
| اثبات حق ارتفاق | مالی |
| مطالبه نفقه | مالی |
| مطالبه مهریه | مالی |
| استرداد جهیزیه | مالی |
درخواست صدور حکم رشد | غیرمالی |
| الزام به تنظیم سند رسمی موتورسیکلت | مالی |
الزام به تنظیم سند رسمی قایق | مالی |
| الزام به تنظیم سند لنج | مالی |
مهر و موم ترکه | غیرمالی |
برداشتن مهر و موم ترکه | غیرمالی |
| ابطال قرارداد (مالی) | مالی |
ابطال مبایعه‌نامه (مالی غیرمنقول) | مالی |
اجرای قرارداد مالی منقول | مالی |
| اجرای قرارداد مالی غیرمنقول | مالی |
| تسلیم مبیع (تحویل مورد معامله) (مالی منقول) | مالی |
| اثبات مالکیت (مالی غیرمنقول) | مالی |
| ابطال سند رسمی (موضوع سند ملک است) | مالی |
ابطال سند (موضوع سند مالی است) | مالی |
تسلط ید بر مال غیرمنقول (ملک) | مالی |
| ابطال صورتجلسه هیات مدیره (مالی) | مالی |
الزام به تحویل ملک معوض | مالی |
ابطال قبض تلفن | مالی |
ابطال قبض برق | مالی |
ابطال قبض گاز | مالی |
| ابطال اجرائیه (موضوع اجرائیه مالی است) | مالی |
الزام به انتقال سهم یا سهام شرکت | مالی |
استرداد ثمن معامله | مالی |
| تأیید اقاله | مالی |
اعتراض به عملیات اجرایی (موضوع مواد 146 و 147 قانون اجرای احکام مدنی) | غیرمالی |
| مطالبه بهای ثمنیه اعیانی ترکه غیرمنقول | مالی |
| مطالبه مهرالمثل | مالی |
| مطالبه وجه بابت … | مالی |
| ابطال گزارش اصلاحی | غیرمالی |
| تأیید رجوع از هبه | مالی |
| مطالبه بهای نسق زارعانه | مالی |
| تعدیل نفقه | غیرمالی |
مطالبه خسارات دادرسی | مالی |
اعسار از پرداخت مهریه | غیرمالی |
| الزام به تنظیم سند رسمی صلح سرقفلی | مالی |
تعدیل تقسیط مهریه | غیرمالی |
| اعلام بطلان معامله | مالی |
پرداخت حق‌الوکاله | مالی |
اصلاح گواهی حصر وراثت | غیرمالی |
| اثبات وقفیّت | مالی |
اثبات وقوع بیع | مالی |
| اثبات شراکت | مالی |
| مطالبه وجه سفته | مالی |
| اعتراض ثالث اصلی | مالی |
مطالبه خسارت تأخیر تأدیه | مالی |
| مطالبه حق‌الوکاله به درخواست وکیل | مالی |
تعدیل تقسیط محکوم‌به | غیرمالی |
اثبات ابراء دین | مالی |
| تأیید فسخ قرارداد (مالی) | مالی |
ابطال وقف‌نامه | مالی |
| الزام به فک رهن | مالی |
| ابطال تقسیم‌نامه | مالی |
| مطالبه مهرالمتعه | مالی |
| الزام به پرداخت بهای املاک واقع در طرح‌های عمومی | مالی |
| ابطال اوراق مشارکت | مالی |
| صدور حکم بر تملک به نفع ستاد اجرایی فرمان حضرت امام خمینی (ره) | مالی |
| درخواست صدور اجرائیه نسبت به چک بلامحل | غیرمالی |
جبران خسارت ناشی از اشتباه یا تقصیر قضات | مالی |
پ مطالبه خسارت تأخیر تأدیه همزمان با خواسته اصلی | غیرمالی |
مطالبه خسارت حق‌الوکاله درخواست صدور اجرائیه چک | غیرمالی |
| مطالبه ارش | مالی |
| مطالبه وجه چک | مالی |
| ابطال چک | مالی |
استرداد لاشه چک | مالی |
| رد ترکه | غیرمالی |
| درخواست پرداخت دیه از بیت‌المال | مالی |
| تسلیم و تحویل مورد اجاره (مالی غیرمنقول) | مالی |
تسلیم و تحویل مورد اجاره (مالی منقول) | مالی |
| اعتراض ثالث به رأی داوری (مالی) | مالی |
در این متن، اشاره شده که ۴ دعوای مهم شامل “اثبات رشد”، “مهریه”، “نفقه”، و “جهیزیه” که قبلاً در صلاحیت دادگاه خانواده بودند، از این پس به دادگاه‌های صلح منتقل شده‌اند. این تغییرات اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا با توجه به نصاب مالی ۱۰۰ میلیون تومان، برخی از دعاوی خانوادگی که حجم قابل توجهی از پرونده‌ها را تشکیل می‌دهند، از دادگاه خانواده به دادگاه صلح ارجاع می‌شوند. در ادامه، جزئیات و تحلیل بیشتر درباره این موضوع و تغییرات قانونی بیان شده را به‌صورت مفصل‌تر بررسی می‌کنیم.
۱. انتقال صلاحیت دعاوی خانوادگی به دادگاه صلح
دعاوی مانند “اثبات رشد”، “مهریه”، “نفقه”، و “جهیزیه” که پیش‌تر در دادگاه‌های خانواده بررسی می‌شدند، با این اصلاحات قانونی تا نصاب مالی ۱۰۰ میلیون تومان در صلاحیت دادگاه صلح قرار گرفته‌اند. این تغییر به معنای کاهش حجم کاری دادگاه‌های خانواده و تسریع در رسیدگی به پرونده‌های مربوط به این موضوعات در دادگاه صلح است. همچنین، به دلیل کاهش حجم کاری، احتمالاً روند رسیدگی به این دعاوی در دادگاه‌های صلح سریع‌تر و با کارآمدی بیشتری انجام خواهد شد.
۲. اختصاص دعاوی کمتر از ۱۰۰ میلیون تومان به دادگاه صلح
در این اصلاحات، دادگاه‌های صلح به عنوان نهاد قضایی ویژه‌ای معرفی شده‌اند که مسئولیت رسیدگی به دعاوی حقوقی تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان را دارند. این شامل دعاوی مالی، خانوادگی و حتی دعاوی کیفری است که جزو جرایم ساده و کم اهمیت‌تر به شمار می‌آیند. به طور مشخص، مواردی مانند تصرف عدوانی، مزاحمت، ممانعت از حق، تخلیه عین مستاجر و حتی دعاوی مربوط به اجاره‌بها نیز در این صلاحیت قرار گرفته‌اند.
۳. صلاحیت دادگاه صلح در دعاوی کیفری
یکی دیگر از نکات مهمی که در متن ذکر شده، صلاحیت دادگاه صلح برای رسیدگی به جرایم کیفری است. پرونده‌های کیفری که شامل جرایم عمدی درجه ۷ و ۸ (معمولاً جرایم سبک‌تر مانند جرایم ناشی از حوادث کار و تصادفات رانندگی) می‌شوند، به‌صورت مستقیم و بدون نیاز به کیفرخواست به دادگاه صلح ارجاع داده می‌شوند. این تصمیم، فرآیند رسیدگی به این نوع پرونده‌ها را کوتاه‌تر و کارآمدتر کرده و از حجم کاری دادسراها می‌کاهد.
۴. شمول جرایم عمومی و خصوصی در دادگاه صلح
جرایم ناشی از کار و تصادفات که جنبه عمومی و خصوصی دارند و همچنین جرایم ناشی از عدم رعایت ایمنی در کارگاه‌ها یا جاده‌ها، بخش عمده‌ای از پرونده‌های کیفری را تشکیل می‌دهند. این نوع جرایم نیز به دادگاه صلح ارجاع داده شده‌اند. حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد از پرونده‌های کیفری شامل این نوع جرایم می‌شوند که نشان‌دهنده اهمیت دادگاه صلح در کاهش تراکم پرونده‌های کیفری در سیستم قضایی است.
۵. صلاحیت در موارد خاص مانند تغییر نام و اصلاح شناسنامه
در این قانون، دعاوی خاصی مانند “اصلاح و استرداد شناسنامه”، “مدارک تحصیلی”، “پایان کار”، “تغییر نام”، و “اثبات رشد” نیز به دادگاه صلح منتقل شده‌اند. این نشان می‌دهد که دادگاه صلح نه تنها در امور مالی و کیفری کوچک‌تر، بلکه در موارد حقوقی حساس‌تری مانند تغییرات رسمی مدارک هویتی نیز نقش مهمی دارد.
۶. محدودیت‌های مربوط به تجدیدنظر و صلاحیت قطعی دادگاه صلح
طبق ماده ۵ شورای حل اختلاف، آراء دادگاه صلح در بسیاری از موارد قطعی محسوب می‌شود، به جز در مواردی مانند دعاوی مالی بیش از ۵۰ میلیون تومان، دیه و ارش که معادل یا بیش از یک‌دهم دیه است، و دعاوی مهریه و نفقه که بیش از ۵۰۰ میلیون ریال باشند. همچنین دعاوی مربوط به تخلیه و تعدیل اجاره‌بها و دعاوی اعسار از پرداخت محکوم به نیز در برخی شرایط قابل تجدیدنظرخواهی هستند.
۷. تأثیرات اصلاحات بر سیستم قضایی و حجم پرونده‌ها
با این تغییرات، انتظار می‌رود که حجم پرونده‌های ارجاعی به دادگاه‌های صلح افزایش یابد. از سوی دیگر، دادگاه‌های خانواده و دادگاه‌های کیفری اصلی از حجم کاری خود کاسته خواهند شد، که این مسئله می‌تواند منجر به افزایش کارآمدی در رسیدگی به پرونده‌ها شود. از این‌رو، دادگاه‌های صلح نقش مهمی در سیستم قضایی ایفا خواهند کرد و به عنوان نهاد واسطه‌ای برای کاهش تراکم پرونده‌ها و تسریع در فرآیند قضایی مورد توجه قرار خواهند گرفت.
نتیجه گیری:
در مجموع، این تغییرات در صلاحیت دادگاه صلح به منظور کاهش حجم کاری دادگاه‌های خانواده و کیفری، و همچنین تسریع در رسیدگی به پرونده‌های کمتر پیچیده و مالی تا سقف ۱۰۰ میلیون تومان صورت گرفته است. این اصلاحات می‌تواند تأثیر مثبتی در کاهش تراکم پرونده‌ها و افزایش سرعت رسیدگی به دعاوی در سیستم قضایی کشور داشته باشد.
پرسش های متداول دادگاه صلح
دادگاه صلح چیست؟
پاسخ: دادگاه صلح یکی از نهادهای قضایی در ایران است که وظیفه رسیدگی به دعاوی حقوقی و کیفری و دعاوی مالی با ارزش کمتر را بر عهده دارد. دادگاه‌های صلح به عنوان بخشی از قوه قضاییه، در امور ساده‌تر و کمتر پیچیده نقش مهمی در کاهش بار دیگر دادگاه‌ها دارند و هدف آن‌ها حل و فصل سریع‌تر دعاوی و اختلافات مردم است.
چه نوع دعاوی در دادگاه صلح مورد رسیدگی قرار می‌گیرند؟
پاسخ: دادگاه صلح بیشتر به دعاوی مالی محدود تر و برخی اختلافات حقوقی و کیفری که دارای ارزش مالی پایین تر هستند رسیدگی می‌کند. برای مثال، دعاوی مالی تا سقف معین دعاوی مربوط به تصادفات جزئی تر، برخی دعاوی خانوادگی و همچنین جرایم کوچک مانند تخلفات رانندگی .
فرایند رسیدگی در دادگاه صلح چگونه است؟
پاسخ: فرایند رسیدگی در دادگاه صلح معمولاً سریع‌تر و از دادگاه‌های عمومی است. قاضی دادگاه صلح با هدف میانجی‌گری و تسهیل حل و فصل اختلافات، تلاش می‌کند تا اختلافات را با کمترین تشریفات قانونی حل کند. در مواردی نیز طرفین می‌توانند با توافق، به یک راه‌حل مشترک برسند که نیازی به صدور حکم قضایی نداشته باشد.
