دعاوی بانکی ابطال ضمانت نامه بانکی : چالش‌ها و راهکارهای حقوقی
ضمانت‌نامه بانکی یکی از ابزارهای مهم در تضمین اجرای تعهدات مالی و قراردادی در معاملات است. با این حال، در شرایط خاصی ممکن است نیاز به ابطال آن وجود داشته باشد. این مسئله به دلیل تأثیر مستقیم آن بر روابط تجاری، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مقاله قصد داریم به بررسی جامع دعاوی بانکی ابطال ضمانت نامه بانکی ، شرایط، مراحل قانونی و روش‌های مختلف آن بپردازیم تا به سوالات متداول در این زمینه پاسخ دهیم.
ضمانت‌نامه بانکی چیست و چه کاربردی دارد؟
پیش از بررسی شرایط و مراحل ابطال ضمانت‌نامه بانکی، لازم است با مفهوم آن، ارکان اصلی و نکات مهم مرتبط آشنا شویم.
ضمانت‌نامه بانکی یک سند تعهدآور است که از سوی بانک صادر می‌شود و تعهد می‌کند در صورت عدم انجام تعهدات از سوی متعهد، مبلغ مشخصی را به ذینفع پرداخت نماید. این ابزار در معاملات تجاری، پیمانکاری و قراردادهای دولتی نقش مهمی در ایجاد اعتماد میان طرفین ایفا می‌کند.
بر اساس بند ۴ ماده ۱ ((دستورالعمل ناظر بر ضمانت‌نامه‌های بانکی ریالی))، ضمانت‌نامه بانکی یک سند رسمی و غیرقابل برگشت است که به‌موجب آن، یک مؤسسه اعتباری (بانک ضامن) متعهد می‌شود که در صورت مطالبه وجه توسط ذینفع، بدون هیچ قید و شرطی و مطابق مقررات تعیین‌شده در دستورالعمل مربوطه، مبلغ مشخص‌شده را پرداخت کند.
1.ماهیت و کارکرد ضمانت‌نامه بانکی
ضمانت‌نامه بانکی تعهدی رسمی از سوی بانک است که به درخواست ضمانت‌خواه صادر می‌شود. بر اساس این سند، بانک (به‌عنوان ضامن) متعهد می‌شود که اگر ضمانت‌خواه (یا مضمون‌عنه) به تعهدات خود در چارچوب قرارداد اصلی عمل نکند، بانک موظف خواهد بود که مبلغ تعیین‌شده را به ذینفع (یا مضمون‌له) پرداخت نماید.
2. فرآیند صدور ضمانت‌نامه
برای صدور ضمانت‌نامه بانکی، ابتدا ضمانت‌خواه و ذینفع یک قرارداد پایه‌ای را امضا می‌کنند. این قرارداد مشخص‌کننده تعهدات ضمانت‌خواه در برابر ذینفع است. سپس، ضمانت‌خواه از بانک درخواست صدور ضمانت‌نامه را می‌کند و در ازای آن، وثایق یا تضمین‌های لازم را نزد بانک قرار می‌دهد. در ادامه، بانک ضمانت‌نامه را صادر کرده و در اختیار ذینفع قرار می‌دهد.
این ساختار حقوقی باعث می‌شود که ذینفع از اجرای تعهدات توسط ضمانت‌خواه اطمینان حاصل کند و در صورت تخلف، از ضمانت‌نامه برای جبران خسارت استفاده نماید.
متقاضی به عنوان ضمانت خواه از بانک درخواست صدور ضمانت‌نامه می‌کند و بانک با صدور این سند، در صورتی که ذینفع درخواست کند، وجه را به او پرداخت می‌نماید.
3- ارکان ضمانت‌نامه بانکی:
– ضمانت‌خواه: شخصی است که از بانک درخواست صدور ضمانت‌نامه بانکی می‌کند.
– ذینفع: شخصی است که در صورت تخلف ضمانت‌خواه، وجه را از بانک مطالبه می‌کند.
– بانک: نهاد یا موسسه‌ای است که به عنوان ضامن عمل می‌کند.
تفاوت‌های ضمانت‌نامه بانکی با ضمانت‌نامه‌های عادی:
1.دفاع‌های مربوط به قرارداد اصلی:
در ضمانت‌نامه بانکی، دفاع‌های مربوط به قرارداد اصلی قابل استناد نیست. بانک موظف است مبلغ مندرج در ضمانت‌نامه را مطابق شرایط آن به ذینفع پرداخت کند. نه ضمانت‌خواه و نه بانک نمی‌توانند به استناد ایرادات و اختلافات قرارداد پایه، از پرداخت وجه ضمانت‌نامه خودداری کنند.
2.مطالبه وجه ضمانت‌نامه بدون استحقاق:
اگر ذینفع بدون استحقاق قانونی مبلغ ضمانت‌نامه را مطالبه کند، بانک باید با تحقق شرایط ضمانت‌نامه مبلغ را پرداخت کند. با این حال، ضمانت‌خواه می‌تواند بر اساس قرارداد پایه علیه ذینفع اقامه دعوا کند و مبلغ پرداختی را همراه با خسارات از ذینفع مطالبه کند.
3.ماهیت اسنادی ضمانت‌نامه بانکی:
ضمانت‌نامه بانکی ماهیت اسنادی دارد. بانک باید مطابق مفاد ضمانت‌نامه و با بررسی اسناد و تأمین شرایط مندرج در آن، وجه را پرداخت کند. در غیر این صورت، بانک در مقابل ضمانت‌خواه مسئول خواهد بود. شرایط پرداخت نباید فراتر از ارائه اسناد و مدارک باشد.
4.یک‌طرفه بودن ضمانت‌نامه:
ضمانت‌نامه یک سند یک طرفه است که به درخواست ضمانت‌خواه صادر می‌شود. اگرچه قراردادی بین ضمانت‌خواه و بانک منعقد می‌شود، اما صدور ضمانت‌نامه یک تعهد یک‌طرفه است که بانک در برابر ذینفع بر عهده می‌گیرد و رضایت ذینفع نقشی در آن ندارد (ایقاع). ( لینک مقالات ایقاعات )
5.غیرمشروط بودن مطالبه وجه ضمانت‌نامه:
مطالبه مبلغ ضمانت‌نامه مشروط به تخلف ضمانت‌خواه نیست. معمولاً در ضمانت‌نامه برای مطالبه وجه، شرایط خاصی مقرر می‌شود، اما این شرایط به‌طور کلی شامل تخلف ضمانت‌خواه نیست و پرداخت وجه، بدون در نظر گرفتن تخلف یا عدم تخلف ضمانت‌خواه، باید انجام شود.
انواع شرط در ضمانت‌نامه بانکی
ضمانت‌نامه‌های بدون شرط:
برخی از ضمانت‌نامه‌ها به صرف درخواست ذینفع در مدت اعتبار خود، قابل پرداخت هستند و شرط دیگری برای پرداخت وجه وجود ندارد.
بیشتر ضمانت‌نامه‌های بانکی از نوع اول هستند که به صرف مطالبه ذینفع قابل پرداخت می‌باشند.
این نوع ضمانت‌نامه‌ها به عنوان ضمانت‌نامه‌های عندالمطالبه شناخته می‌شوند.
ضمانت‌نامه‌های با اعلام تخلف:
برخی دیگر از ضمانت‌نامه‌ها با درخواست ذینفع و اعلام کتبی به بانک مبنی بر تخلف ضمانت‌خواه از قرارداد پایه قابل پرداخت است. در این حالت نیازی به ارائه دلیل تخلف نیست.
ضمانت‌نامه‌های با تأیید شخص ثالث:
دسته دیگری از ضمانت‌نامه‌ها با درخواست ذینفع و تأیید شخص ثالث مبنی بر استحقاق وی قابل پرداخت است.
ضمانت‌نامه‌های با رأی دادگاه یا داوری:
دسته آخر ضمانت‌نامه‌هایی هستند که با درخواست ذینفع به همراه رأی دادگاه یا داوری مبنی بر استحقاق وی قابل پرداخت می‌باشند.
آیا می توان ضمانت بانکی را ابطال کرد؟
طبق دستورالعمل‌های بانک مرکزی و مقررات مالی، ابطال ضمانت‌نامه بانکی تنها در شرایط خاصی امکان‌پذیر است.
برخی از مهم‌ترین شرایط به شرح زیر است:
1.انقضای سررسید ضمانت‌نامه و عدم تمدید آن.
2.درخواست کتبی ذینفع همراه با ارائه اصل ضمانت‌نامه به بانک.
3.کاهش میزان تعهدات ضمانت‌خواه و کاهش مبلغ ضمانت‌نامه.
4.ابطال به دلیل احراز تقلب در روند صدور ضمانت‌نامه.
دلایل ابطال ضمانت‌نامه بانکی
1. انقضای سررسید و عدم تمدید ضمانت‌نامه:
در صورتی که ذینفع تا زمان سررسید، اقدام به تمدید، ضبط یا مطالبه وجه ضمانت‌نامه نکند، ضمانت‌نامه منقضی شده و قابل استفاده نخواهد بود.
2. درخواست کتبی ذینفع:
ذینفع می‌تواند با ارائه درخواست کتبی و تحویل اصل ضمانت‌نامه به بانک، آن را ابطال نماید. این روش معمول‌ترین راه برای خاتمه تعهدات ناشی از ضمانت‌نامه است.
3. تخلفات و تقلب در صدور
اگر در روند صدور ضمانت‌نامه، اسناد جعلی ارائه شده باشد یا بانک صادرکننده به نحوی از قوانین تخطی کرده باشد، دادگاه می‌تواند دستور ابطال آن را صادر کند.
4. صدور حکم دادگاه
چنانچه ذینفع، بانک یا ضمانت‌خواه نسبت به ضمانت‌نامه ادعایی داشته باشند و دادگاه رأی به بطلان آن دهد، بانک موظف به ابطال آن خواهد بود.
مراحل ابطال ضمانت‌نامه بانکی
1. نحوه ثبت درخواست ابطال
ارائه درخواست کتبی از سوی ذینفع یا ضمانت‌خواه به بانک.
تحویل اصل ضمانت‌نامه به بانک.
2. بررسی شرایط و مدارک لازم
بانک موظف است درخواست را بررسی کرده و شرایط قانونی آن را احراز کند.
در صورت نیاز، مجوزهای لازم از بانک مرکزی اخذ خواهد شد.
3. صدور دستور ابطال از سوی بانک
پس از تأیید مدارک، بانک اقدام به ابطال ضمانت نامه و آزادسازی وثایق می‌کند.
4. نقش بانک مرکزی در روند ابطال
در برخی موارد، بانک مرکزی نقش نظارتی داشته و دستورات لازم برای نحوه ابطال را صادر می‌کند.
5-ابطال ضمانت‌نامه بانکی از طریق دادگاه
در صورتی که ابطال ضمانت‌نامه از طریق بانک ممکن نباشد، ذینفع یا ضمانت‌خواه می‌توانند از طریق دادگاه اقدام نمایند. مراحل شامل:
ارائه دادخواست به دادگاه صالح.
بررسی اسناد و مدارک توسط قاضی.
صدور حکم ابطال در صورت احراز شرایط.
اجرای حکم و ابلاغ به بانک صادرکننده.
ابطال موقت ضمانت‌نامه بانکی و شرایط آن
تعلیق ضمانت نامه بانکی
گاهی اوقات ضمانت‌نامه بانکی به طور موقت تعلیق می‌شود. در این شرایط:
بانک برای مدت محدود (معمولاً ۳۰ تا ۴۵ روز) ضمانت‌نامه را تعلیق می‌کند. در صورت عدم تعیین تکلیف در این مدت، ضمانت‌نامه به‌صورت قطعی باطل خواهد شد.
نقش وکیل متخصص در دعاوی بانکی و ضمانت‌نامه‌ها
در دعاوی بانکی ( لینک به مقاله ) و مسائل مرتبط با ضمانت‌نامه‌ها، حضور یک وکیل بانکی ( لینک به مقاله) می‌تواند تفاوتی اساسی در نتیجه پرونده ایجاد کند. اختلافات بانکی، از جمله مطالبات معوق، اجرای ضمانت‌نامه‌های بانکی، فسخ قراردادهای تسهیلاتی و دعاوی مرتبط با چک و اسناد تجاری، معمولاً پیچیدگی‌های قانونی و مالی گسترده‌ای دارند که بدون آگاهی دقیق از قوانین بانکی، مقررات پولی و اعتباری و رویه‌های قضایی، ممکن است به ضرر افراد و شرکت‌ها تمام شود. یک وکیل مجرب در دعاوی بانکی با تسلط بر قوانین و مقررات بانک مرکزی، آیین‌نامه‌های پولی و بانکی و رویه‌های دادگاه‌های حقوقی و کیفری، می‌تواند از تضییع حقوق موکل جلوگیری کند، مذاکرات لازم را با بانک‌ها انجام دهد و راهکارهای قانونی مناسب را برای دفاع از منافع موکل ارائه کند. در چنین پرونده‌هایی، استفاده از استراتژی‌های حقوقی دقیق، تنظیم دفاعیات قوی و مدیریت مذاکرات با بانک‌ها** از اهمیت بالایی برخوردار است تا موکل بتواند با کمترین خسارت ممکن از چالش‌های بانکی عبور کند.
پرسش و پاسخ‌های متداول درباره دعاوی بانکی ابطال ضمانت نامه بانکی
1. آیا امکان ابطال یا تعدیل ضمانت‌نامه بانکی وجود دارد؟
بله، در برخی موارد امکان ابطال یا تعدیل ضمانت‌نامه‌های بانکی وجود دارد. اگر ضمانت‌نامه به‌درستی تنظیم نشده باشد، اگر بانک برخلاف مقررات اقدام کند، یا اگر شرایطی برای کاهش مبلغ ضمانت‌نامه وجود داشته باشد، وکیل بانکی می‌تواند با استناد به مقررات بانکی و قوانین حقوقیدرخواست ابطال یا تعدیل ضمانت‌نامه را ارائه دهد و از طریق مذاکره یا پیگیری‌های قضایی، مانع از اجرای ناعادلانه آن شود.
2. ضمانت‌نامه بانکی چیست و در چه شرایطی صادر می‌شود؟
ضمانت‌نامه بانکی یک تعهد مالی غیرقابل برگشت است که بانک به درخواست مشتری خود (ضمانت‌خواه) به نفع شخص یا سازمان دیگری (ذینفع) صادر می‌کند. این سند تضمین می‌کند که در صورت عدم اجرای تعهدات از سوی ضمانت‌خواه، بانک مبلغ مشخصی را به ذینفع پرداخت خواهد کرد. ضمانت‌نامه‌ها معمولاً در مناقصات و مزایدات، قراردادهای پیمانکاری، معاملات تجاری و تأمین مالی پروژه‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند و انواع مختلفی دارند
3. آیا امکان ابطال یا کاهش مبلغ ضمانت‌نامه بانکی وجود دارد؟
بله، در برخی شرایط امکان ابطال یا تعدیل ضمانت‌نامه بانکی وجود دارد. اگر ضمانت‌خواه تعهدات خود را به‌طور کامل انجام داده باشد یا ذی نفع رضایت کتبی خود را برای کاهش یا لغو ضمانت‌نامه ارائه دهد، می‌توان درخواست ابطال یا کاهش مبلغ ضمانت‌نامه را به بانک صادرکننده ارائه کرد. همچنین، اگر ضمانت‌نامه به دلایلی دارای اشکالات حقوقی باشد بانک برخلاف مقررات اقدام کند، وکیل متخصص می‌تواند با استناد به وانین بانکی و مقررات قراردادها، از طریق مذاکره با بانک یا طرح دعوی حقوقی نسبت به لغو یا اصلاح آن اقدام کند.
نتیجه‌گیری
ابطال ضمانت‌نامه بانکی یک فرآیند حساس و پیچیده است که نیازمند بررسی دقیق مقررات، شرایط و مدارک مورد نیاز می‌باشد. چه در صورت انقضای سررسید و چه در موارد حقوقی خاص، لازم است با رعایت اصول قانونی نسبت به ابطال ضمانت‌نامه اقدام شود. همچنین، توصیه می‌شود پیش از هرگونه اقدام حقوقی، با وکیل بانکی مشورت نمایید تا از بروز مشکلات احتمالی جلوگیری شود.
