عقد صلح

مقدمه

قرارداد صلح یا عقد صلح یکی از عقود معین در فقه اسلامی و قانون مدنی ایران است که به منظور رفع اختلافات، جلوگیری از منازعات احتمالی و حتی به عنوان یک قرارداد مستقل برای انتقال حقوق و تعهدات مورد استفاده قرار می‌گیرد.

تعریف لغوی و اصطلاحی صلح:

در لغت: صلح به معنای آشتی، دوستی، توافق و سازش است.

قرارداد صلح یا عقد صلح چیست؟

در اصطلاح حقوقی صلح به معنای توافق بر امری است، خواه تملیک عین باشد یا منفعت، یا اسقاط دین یا حق و یا غیر از آن. در واقع، دایره قرارداد صلح یا عقد صلح به قدری وسیع و گسترده است که قانونگذار در ماده 758 قانون مدنی بیان می‌کند: “صلح در مقام معاملات، هرچند نتیجه معامله‌ای را که به جای آن واقع شده است می‌دهد، لیکن شرایط و احکام خاصه آن معامله را ندارد.”این ماده بدین منظور می باشد که عقد صلح می‌تواند به عنوان جایگزینی برای سایر معاملات مورد استفاده قرار گیرد و نتیجه‌ای مشابه با آن‌ها ایجاد کند، اما از شرایط و احکام خاص آن معاملات مستقل است. این ویژگی عقد صلح را به ابزاری منعطف و گسترده در تنظیم روابط حقوقی و قراردادها تبدیل می‌کند.

انواع و اقسام صلح:

• صلح تنازعی :  صلحی است که موضوع آن یک ادعا با یک اختلاف است.
• دفعی: صلح نسبت به اختلافی که احتمالی (فرضی بالقوه) است. ← صلح تنازعی دفعی – دفع تنازع محتمل
• رفعی: صلح نسبت به اختلافی که محقق بالفعل) است. ← صلح تنازعی رفعی – رفع تنازع موجود
• با اقرار به دعوی: مدعی علیه اقرار به حق مدعی دارد و سپس با یکدیگر صلح می کنند.
• با انکار دعوی :مدعی علیه منکر حق مدعی است؛ اما تن به مصالحه می دهد.
• صلح محاباتی: صلحی معوض است که عوضین آن دارای ارزش برابر و متعادل نیستند صلح در برابر عوض ناچیز
• صلح معوض: صلحی است که مورد مصالحه ما به ازای چیز دیگری است؛ به عبارتی مورد صلح ما به ازا دارد (اعم از اینکه محاباتی باشد یا غیر محاباتی)
• صلح بلاعوض (رایگان): صلحی است که مورد مصالحه ما به ازای چیز دیگری نیست؛ به عبارتی، مورد صلح، ما به ازا ندارد.
• صلح معاوضه :صلحی معوض است که در آن دو مال (مین دین) با یکدیگر مبادله می شوند؛ بی آن که هیچ یک حاکی از ارزش دیگری باشد.
• صلح حطيطه: صلح به بعض عین مدعی به است به طور بلاعوض یعنی اختلاف بر طرف شده اما نسبت به بخشی از «عین» مورد اختلاف صلح شود.
• صلح مغابنه: هر صلح معوض که طرفین از آن قصد سودجویی داشته باشند.
• صلح مسامحه :صلحی است که طرفین از آن قصد سود جویی ندارند؛ اعم از آن که معرض باشد مانند صلح محاباتی یا بلاعوض
• که هر آن چه بلاعوض است مسلماً مسامحی است اما هر چه مسامحی باشد لزوماً بلاعوض نیست.
• صلح سفهی: صلحی است غیر عقلایی که به واسطه فقدان قصد عازم و جازم (غرض صحیح خردمندانه) باطل است

طبق موارد گفته شده می توان صلح را به 2 دسته کلی ذیل تقسیم نمود:

1. صلح بر دعوی:
   صلح ممکن است در مورد رفع تنازع موجود واقع شود. در یک مثال ساده برای صلح بر دعوی، کسی پس از اقامه دعوی مالکیت نسبت به زمینی بر دیگری، دعوی را با او صلح نماید و مبلغی به عنوان مال الصلح از وی بگیرد.
2. صلح مستقل:
   صلح مستقل به این گونه است که، ممکن است برای رفع تنازع احتمالی واقع شود. برای مثال، کسی مالی را از دیگری می‌خرد و کلیه حقوق احتمالی و فرضیه خود را از هر جهت نسبت به آن مال به دیگری صلح می‌کند.

نکات مهم قرارداد صلح

صلح در ابتدا فقط در مورد رفع اختلافات به کار می‌رفت، ولی به تدریج ماهیت خود را تغییر داد و به عنوان یک معامله مستقل در ردیف عقود معینه دیگر بکار می رود.

مطابق ماده 752 قانون مدنی، صلح ممکن است برای رفع تنازع موجود یا جلوگیری از تنازع احتمالی در مورد معامله و غیرآن واقع شود. صلح هم در موضع رفع تنازع و اختلاف موجود و احتمالی و هم به صورت معامله‌ای مستقل به کار می‌رود.

دادگاه صلح چیست؟

شرایط و احکام قرارداد صلح یا عقد صلح

صلح، خواه به صورت معامله مستقل باشد و یا در مقام تنازع، باید مانند سایر عقود معین، شرایط اساسی صحت معامله مطابق ماده 190 قانون مدنی را داشته باشد.

• اهلیت طرفین

مطابق ماده 753 قانون مدنی، برای صحت صلح، طرفین باید اهلیت معامله و تصرف در مورد صلح را داشته باشند. منظور از اهلیت معامله، عقل، بلوغ، اختیار و قصد است. منظور از اهلیت تصرف، اختیار تصرف در مورد صلح است که اشخاص مرتهن و ورشکسته فاقد آن هستند.

• لزوم عقد صلح

مطابق ماده 760 قانون مدنی، عقد صلح لازم است اگرچه در مقام عقود جایزه واقع شده باشد و برهم نمی‌خورد مگر در موارد فسخ به خیار یا اقاله پس صلح  عقدی لازم است، یعنی پس از انعقاد، هیچ یک از طرفین نمی‌توانند آن را به صورت یک‌طرفه فسخ کنند، مگر در مواردی که خیار فسخ وجود داشته باشد یا با تراضی طرفین (اقاله) عقد صلح برهم زده شود.

• معوض یا بلاعوض

صلح می‌تواند معوض یا بلاعوض باشد. مطابق ماده 757، صلح بلاعوض نیز جائز است.

• معین بودن موضوع صلح

موضوع مورد صلح باید معین باشد؛ زیرا معین بودن از شرایط اساسی صحت معاملات است.

لزوم عقد صلح

مطابق ماده 760 قانون مدنی، عقد صلح لازم است اگرچه در مقام عقود جایزه واقع شده باشد و برهم نمی‌خورد مگر در موارد فسخ به خیار یا اقاله پس صلح  عقدی لازم است، یعنی پس از انعقاد، هیچ یک از طرفین نمی‌توانند آن را به صورت یک‌طرفه فسخ کنند، مگر در مواردی که خیار فسخ وجود داشته باشد یا با تراضی طرفین (اقاله) عقد صلح برهم زده شود.

معوض یا بلاعوض

صلح می‌تواند معوض یا بلاعوض باشد. مطابق ماده 757، صلح بلاعوض نیز جائز است.

معین بودن موضوع صلح

موضوع مورد صلح باید معین باشد؛ زیرا معین بودن از شرایط اساسی صحت معاملات است.

قرارداد صلح: راه‌حلی ساده و موثر برای مدیریت اختلافات و جلوگیری از منازعات!

اقسام قرارداد صلح یا عقد صلح

• صلح بر دعوی

صلح ممکن است در مورد رفع تنازع موجود واقع شود. در یک مثال ساده برای صلح بر دعوی، کسی پس از اقامه دعوی مالکیت نسبت به زمینی بر دیگری، دعوی را با او صلح نماید و مبلغی به عنوان مال الصلح از وی بگیرد.

• صلح مستقل

صلح مستقل به این گونه است که، ممکن است برای رفع تنازع احتمالی واقع شود. برای مثال، کسی مالی را از دیگری می‌خرد و کلیه حقوق احتمالی و فرضیه خود را از هر جهت نسبت به آن مال به دیگری صلح می‌کند.

موارد فسخ صلح

• فسخ به خیار

در قرارداد صلح یا عقد صلح مانند سایر عقود لازمه دیگر، خیاراتی غیر از خیارات مختص به بیع قابل اعمال است. قانونگذار در ماده 764 قانون مدنی، به خیار تدلیس اشاره کرده است: “تدلیس در صلح موجب خیار فسخ است.”

• اقاله

تمامی احکام و آثار مذکور در مورد اقاله، در اقاله صلح نیز اعمال می‌شود. عقد صلح یکی از اقسام معاملات است و طرفین می‌توانند طبق مقررات مربوط به اقاله، آن را به تراضی تفاسخ کنند.

مثالی از صلح:

فرض کنید که آقای الف و آقای ب بر سر مالکیت یک قطعه زمین به مساحت 500 متر مربع اختلاف دارند. آقای الف ادعا می‌کند که این زمین به او ارث رسیده است، در حالی که آقای ب معتقد است که زمین را از یکی از بستگانش خریده است. هر دو طرف اسناد و مدارک خود را دارند و به دلیل این اختلاف، به دادگاه مراجعه کرده‌اند.

تنظیم عقد صلح

برای جلوگیری از طولانی شدن دادرسی و صرف هزینه‌های بیشتر، آقای الف و آقای ب تصمیم می‌گیرند که اختلاف خود را از طریق عقد صلح حل کنند. پس از مذاکرات متعدد، آن‌ها به توافق زیر می‌رسند:

موضوع صلح

آقای الف 300 متر مربع از زمین مورد اختلاف را به آقای ب واگذار می‌کند و آقای ب نیز متعهد می‌شود که در مقابل، مبلغ 500 میلیون تومان به آقای الف بپردازد.

شرایط صلح

1. آقای ب متعهد می‌شود که مبلغ 500 میلیون تومان را طی سه قسط ماهیانه به آقای الف پرداخت کند.
2. آقای الف متعهد می‌شود که پس از دریافت اولین قسط، مالکیت 300 متر مربع از زمین را به نام آقای ب منتقل کند.
3. در صورت عدم پرداخت هر یک از اقساط در موعد مقرر، آقای الف حق دارد که صلح را فسخ کند و مالکیت زمین به حالت قبل بازگردد.

دادگاه صلح تهران + آدرس و شماره شعب

صلح شفاهی

آیا صلح شفاهی پذیرفته است؟

فرض کنید دو نفر به نام‌های علی و حسن در مورد یک ملک با هم اختلاف دارند.

علی ادعا می‌کند که این ملک به او تعلق دارد و حسن نیز معتقد است که ملک به او تعلق دارد. برای جلوگیری از ادامه‌ی نزاع و به منظور حل و فصل دوستانه، تصمیم می‌گیرند بدون مراجعه به دادگاه، با هم به توافق برسند.

علی و حسن با یکدیگر ملاقات می‌کنند و پس از بحث و گفت‌وگو، تصمیم می‌گیرند که علی مالکیت نصف ملک را به حسن  صلح کند تا اختلافات حل شود.

در اینجا، هیچ قرارداد کتبی بین علی و حسن امضا نمی‌شود و تمامی توافق‌ها به صورت شفاهی صورت می‌گیرد. این یک مثال از قرارداد صلح شفاهی یا عقد صلح شفاهی است حال اگر حسن فوت کند و ملک وارثی شود آیا صلح شفاهی در دادگاه و محاکم  قابل استناد است؟

ماده 46 قانون ثبت اسناد و املاک

ثبت اسناد، اختیاری است مگر در موارد ذیل:

1. کلیه عقود و معاملات راجع به عین یا منافع املاکی که قبلاً در دفتر املاک ثبت شده باشد.
2. کلیه معاملات راجع به حقوقی که قبلاً در دفتر املاک ثبت شده است.

این ماده مقرر می‌دارد که هرگونه معامله یا قرارداد مربوط به عین یا منافع املاکی که قبلاً در دفتر املاک ثبت شده‌اند، باید به صورت سند رسمی ثبت شود. به عبارت دیگر، اگر ملکی در دفتر املاک ثبت شده باشد، هرگونه انتقال مالکیت، اجاره، رهن یا سایر معاملات مرتبط با آن ملک باید از طریق سند رسمی و در دفاتر اسناد رسمی انجام شود.

ماده 47 قانون ثبت اسناد و املاک

در نقاطی که اداره ثبت اسناد و املاک و دفا‌تر اسناد رسمی موجود بوده و وزارت عدلیه مقتضی بداند ثبت اسناد ذیل اجباری است:

1. کلیه عقود و معاملات راجعه به عین یا منافع اموال غیرمنقوله که در دفتر املاک ثبت نشده.
2. صلحنامه و هبه‌نامه و شرکتنامه.

ماده 48 قانون ثبت اسناد و املاک

سندی که مطابق مواد فوق باید به ثبت برسد و به ثبت نرسیده، در هیچ یک از ادارات و محاکم پذیرفته نخواهد شد.

فلذا اگر سندی که باید به صورت رسمی ثبت شود، به ثبت نرسیده باشد، آن سند از نظر قانونی اعتباری ندارد و نمی‌تواند در دادگاه‌ها یا ادارات به عنوان مدرک پذیرفته شود در نتیجه قرارداد صلح شفاهی یا عقد صلح شفاهی قابل استناد نمی باشد.

هر دو صلح(معوّض و غیر معوّض)، (اگر با شروط مقررّ انجام گیرد) صحیح است.

نتیجه‌گیری قرارداد صلح یا عقد صلح

صلح به معنای سازش و آشتی در مقابل جنگ و نزاع قرار دارد و در حقوق نیز دارای معنا و کاربرد وسیعی است. قرارداد صلح یا عقد صلح با دارا بودن شرایط و احکام خاص خود، می‌تواند در موارد مختلفی از جمله رفع تنازع موجود و جلوگیری از تنازع احتمالی به کار رود. اهمیت این عقد در حقوق ما، به دلیل قابلیت پوشش گسترده‌ای که دارد، بسیار قابل توجه است.

سوالات متداول:

1-صلح دعاوی محجور چه وضعیتی دارد؟

غیرنافذ بوده و منوط به تنفیذ دادستان می باشد ولیکن صلح اموال محجورین مطلقا باطل و بدون نفع بوده.

2- صلح توسط داور ( داوران) صحیح است؟

چنانچه اختیار مصالحه داشته باشند صلح آن ها صحیح است در غیر این صورت غیرنافذ می باشد.

نمونه دادخواست قرارداد صلح یا عقد صلح

به نام خدا

ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان [نام شهرستان]

با سلام و احترام،

اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان] به شماره ملی [شماره ملی] و نشانی [نشانی کامل]، به عنوان خواهان، این دادخواست را به منظور درخواست صلح در پرونده شماره [شماره پرونده] تقدیم می‌نمایم.

طرف دیگر دعوا:

آقای/خانم [نام و نام خانوادگی خوانده]

به شماره ملی [شماره ملی خوانده]

نشانی: [نشانی کامل خوانده]

موضوع دادخواست:

درخواست صلح در پرونده شماره [شماره پرونده]

شرح دادخواست:

احتراماً، به استحضار می‌رساند که اینجانب و خوانده محترم در پرونده شماره [شماره پرونده] در خصوص [شرح مختصر موضوع پرونده] دچار اختلاف شده‌ایم. با توجه به تمایل هر دو طرف برای حل و فصل دوستانه اختلافات و جلوگیری از تشدید مسائل و همچنین کاهش هزینه‌ها و زمان دادرسی، تصمیم به صلح و سازش گرفته‌ایم.

بنابراین، بدین وسیله از آن مقام محترم تقاضا داریم تا با توجه به مواد قانونی مربوطه، ترتیبات لازم جهت ثبت و اجرای توافق صلح و سازش میان اینجانب و خوانده محترم را فراهم نماید.

متن توافق‌نامه صلح:

ما، [نام و نام خانوادگی خواهان] و [نام و نام خانوادگی خوانده]، به عنوان طرفین دعوا در پرونده شماره [شماره پرونده]، به توافق رسیدیم که:

1. [بند اول توافق‌نامه]
2. [بند دوم توافق‌نامه]
3. [بند سوم توافق‌نامه]
4. …

این توافق‌نامه پس از تایید و امضای طرفین، در حضور مقام قضایی مربوطه به ثبت رسیده و لازم‌الاجرا خواهد بود.

پیشاپیش از مساعدت و همکاری آن مقام محترم کمال تشکر و قدردانی را دارم.

با تجدید احترام

امضاء و اثر انگشت خواهان: [نام و نام خانوادگی]

امضاء و اثر انگشت خوانده: [نام و نام خانوادگی]

تاریخ: [تاریخ]

شماره تماس: [شماره تماس خواهان و خوانده]

پیوست‌ها:

تصویر کارت ملی و شناسنامه خواهان

تصویر کارت ملی و شناسنامه خوانده

نسخه اصلی توافق‌نامه صلح

مستندات و مدارک مرتبط با پرونده

با احترام، [نام و نام خانوادگی خواهان]

در ادامه چنانچه نیازمند توضیحات بیشتر هستید یا برای حل مشکلات حقوقی خود نیاز به راهنمایی دارید ، با گروه حقوقی دادوند در ارتباط باشید و حل مشکلات خود را به ما بسپارید.