مفهوم مرور زمان
مرور زمان در حقوق کیفری ایران
مرور زمان یکی از نهادهای حقوقی است که تأثیر بسزایی در سیستم عدالت کیفری دارد. این نهاد، به موجب قانون، باعث می‌شود که پس از گذشت مدت زمان مشخصی از وقوع جرم، امکان تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات وجود نداشته باشد. به طور خاص در جرایم تعزیری اعمال می‌شود و در دعاوی حقوقی به ندرت کاربرد دارد.
تعریف مرور زمان
به دوره‌هایی گفته می‌شود که پس از گذشت آن‌ها، بسته به نوع جرم و شرایط مربوطه، امکان تعقیب، صدور حکم یا اجرای مجازات از بین می‌رود. این دوره‌ها بسته به نوع و درجه جرم متفاوت است و در قوانین مختلف پیش‌بینی شده است.
توجه داشته باشید مرور زمان تنها در جرایم تعزیری غیرمنصوص شرعی قابل اعمال می باشد و تاثیری در جرایم حدی، قصاص و دیه نخواهد داشت.
انواع مرور زمان
- شکایت
- تعقیب
- صدور حکم
- اجرای حکم
مرور زمان شکایت
در جرائم تعزیری قابل گذشت ( همانند خیانت در امانت) هرگاه متضرر از جرم در مدت یک سال از تاریخ اطلاع از وقوع جرم، شکایت نکند، حق شکایت کیفری او ساقط می‌شود مگر اینکه تحت سلطه متهم بوده ( گروگان) یا به دلیلی خارج از اختیار، قادر به شکایت نباشد که در این صورت مهلت مزبور از تاریخ رفع مانع محاسبه می‌شود.
هرگاه متضرر از جرم قبل از انقضای مدت مذکور فوت کند و دلیلی بر صرفنظر وی از طرح شکایت نباشد هر یک از ورثه وی در مهلت شش ماه از تاریخ وفات حق شکایت دارد.
مرور زمان تعقیب
طبق ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، مرور زمان تعقیب بر اساس درجه جرم تعزیری به ترتیب زیر است:
- جرایم تعزیری درجه ۱ تا ۳: پانزده سال
- جرایم تعزیری درجه ۴: ده سال
- جرایم تعزیری درجه ۵: هفت سال
- جرایم تعزیری درجه ۶: پنج سال
- جرایم تعزیری درجه ۷ و ۸: سه سال
مرور زمان صدور حکم
ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی نیز مرور زمان صدور حکم را از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی که منجر به صدور حکم قطعی نشده، تعیین می‌کند.
مرور زمان اجرای حکم
ماده ۱۰۷ قانون مجازات اسلامی، مرور زمان اجرای حکم را بر اساس درجه جرم به ترتیب زیر تعیین کرده است:
- جرایم تعزیری درجه ۱ تا ۳: بیست سال
- جرایم تعزیری درجه ۴: پانزده سال
- جرایم تعزیری درجه ۵: ده سال
- جرایم تعزیری درجه ۶: هفت سال
- جرایم تعزیری درجه ۷ و ۸: پنج سال
قوانین مرتبط با مرور زمان
قانون مجازات اسلامی
موضوع مذکور در این قانون به طور جامع توضیح داده شده است و شامل مرور زمان شکایت،تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات می‌باشد.
قانون آیین دادرسی کیفری
این قانون نیز به موضوع مذکور پرداخته و در برخی مواد به آن اشاره کرده است. مثلاً ماده ۱۳ این قانون تصریح می‌کند که مرور زمان، تعقیب امر کیفری را موقوف می‌کند.
جرایم مشمول و غیرمشمول مرور زمان
جرایم مشمول
تمامی جرایم تعزیری قابل گذشت و غیر قابل گذشت (به جز تعزیرات منصوص شرعی) مشمول مرور زمان تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات می‌شوند.
جرایم غیرمشمول
جرایم موجب حد، قصاص و دیه و جرایم مستمر مانند ترک انفاق کیفری، مشمول مرور زمان نمی‌شوند و امکان شکایت، تعقیب، صدور حکم و اجرای مجازات در خصوص آن‌ها همواره وجود دارد.
مثال:
موضوع
مرور زمان تعقیب در جرایم تعزیری درجه 5
فرض کنید که آقای الف در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۹۰ مرتکب جرم کلاهبرداری شده است. جرم کلاهبرداری در قانون مجازات اسلامی به عنوان جرم تعزیری درجه 5 شناخته می‌شود.
قانون مرتبط
مطابق با ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، مرورزمان تعقیب برای جرایم تعزیری درجه 5، هفت سال است.
تحلیل
برای بررسی اینکه آیا زمان تعقیب در این مورد به پایان رسیده است یا نه، باید از تاریخ وقوع جرم شروع کنیم و مدت هفت سال را محاسبه کنیم.
محاسبه
تاریخ وقوع جرم: ۱ فروردین ۱۳۹۰
مدت زمان تعقیب: ۷ سال
پایان مرور زمان تعقیب: ۱ فروردین ۱۳۹۷
نتیجه
اگر تا تاریخ ۱ فروردین ۱۳۹۷ هیچ‌گونه اقدام تعقیبی یا تحقیقی علیه آقای الف صورت نگرفته باشد، مطابق با ماده ۱۰۵ قانون مجازات اسلامی، تعقیب به پایان رسیده است و دیگر نمی‌توان آقای الف را به دلیل این جرم تحت تعقیب قرار داد.
شرایط ویژه
اما اگر قبل از پایان این مدت (یعنی قبل از ۱ فروردین ۱۳۹۷) اقدامی تعقیبی یا تحقیقی صورت گرفته باشد، مرور زمان متوقف می‌شود و محاسبه از تاریخ آخرین اقدام تعقیبی یا تحقیقی شروع خواهد شد.
مثال با توقف مرور زمان
فرض کنید که در تاریخ ۱ فروردین ۱۳۹۵، شکایتی علیه آقای الف تنظیم شده و دادگاه تحقیقاتی را آغاز کرده است. در این حالت، محاسبه از تاریخ ۱ فروردین ۱۳۹۵ آغاز می‌شود و مدت آن مجدداً محاسبه خواهد شد.
تاریخ آخرین اقدام تعقیبی: ۱ فروردین ۱۳۹۵
مدت تعقیب: ۷ سال
پایان تعقیب: ۱ فروردین ۱۴۰۲
نتیجه با توقف: در این حالت، مرور زمان تعقیب در تاریخ ۱ فروردین ۱۴۰۲ به پایان می‌رسد و اگر تا آن زمان هیچ حکم قطعی صادر نشود، دیگر امکان تعقیب آقای الف وجود نخواهد داشت.
نتیجه‌گیری
مرور زمان در حقوق کیفری ایران به عنوان یک نهاد مهم شناخته می‌شود که تأثیرات زیادی بر روند دادرسی کیفری دارد. شناخت دقیق قوانین و مواد مرتبط با موضوع فوق الذکر برای وکلا، قضات و تمام افرادی که در فرآیند دادرسی کیفری دخیل هستند، ضروری است تا حقوق طرفین به درستی رعایت شود و عدالت کیفری به نحو احسن اجرا گردد.برای درک دقیق تر مرور زمان می توانید از مشاوره تلفنی گروه حقوقی دادوند و یا حضوری بهره بگیرید.
